فضایل قرآن
قرآن كریم، كلام اعجاز آمیز خداوند بزرگ است كه برای هدایت بشر به رسول گرامی اسلام وحی شد. همزمان با نزول این وحی الهی بر رسول گرامی اسلام، به وسیله یاران آن وجود مقدس، نوشته می شد و در مصحف ها نگهداری می گردید. این گونه نیست كه فقط رسول گرامی اسلام آن را برای نسلهای بعدی نقل كرده باشد. بلكه بسیاری از یاران بزرگوار آن وجود مقدس، برای نسل های بعد نقل كردند كه این كتاب از ناحیه خدا بر رسولش نازل گردید. همان گونه كه خود وحی منزل و كلام منیر برای عرب آن روزگار تازگی داشت، نامگذاری آن نیز مقرون به تازگی بود. دلیل این امر روشن بود؛ زیرا رسول گرامی اسلام از همان آغاز تولد تا بعثت و بعد از آن هجرت، دارای سلوك و مشیی متفاوت با اعراب آن روزگار بود. بنابراین اگر حتی نامگذاری این مصحف شریف نیز یك نامگذاری منحصر به فرد و جدید باشد جای تعجّب نیست. زیرا بنای رسول گرامی اسلام بر این بود كه « طریقه ای جدید » در آن برهوت فرهنگی ایجاد نماید. این گونه است كه خدای بزرگ به وسیله « معجزه ختمیه » اصطلاحاتی خلق می كند كه برای اعراب جاهلی تازگی داشت. دلیل این كار نیز روشن بود. چرا كه كلمات شایع و مورد استفاده اعراب جاهلی توانایی حمل معانی اسلامی كه به وسیله این الفاظ برای بشر نازل می گردید، نداشت. زیرا آن كلمات شایع و متعارف، محصول فكر و اندیشه، فرهنگ جاهلی بود و اسلام، مخالف فرهنگ جاهلی بود. از طرفی، ایجاد اصطلاحات خاص اسلامی از دیده ای دیگر نیز حكایت داشت و آن دیده، دین بود كه خدای بزرگ بدین وسیله می خواست، طبع اعراب را دچار تغییر و تحول نماید. نیز این كار باعث فرق گذاری بین فرهنگ اسلام و دیگر فرهنگ ها می گردید. لذاست كه خداوند چه برای مجموعه وحی خود و چه برای بخش های مختلف آن مانند « سوره و آیه » نامهای جدیدی برمی گزیند كه با نام هایی كه اعراب برای كلام خود به كار می برند، فرق دارد. انتخاب به این نام ها بی ضابطه نبوده و میان این نامها و ریشه هایی كه این نامها به آن برمی گردد، رموز و قواعد خاصی مراعات گردیده است. برای این « مصحف شریف » نامهای زیادی ذكر شده است. همه این نام ها نیز از سوی خداوند بزرگ به رسولش وحی شده است. اما از مجموع این نامها دو نام شهرت یافته است: یكی « قرآن »و دیگری « كتاب ». هر دو نام قرآن و كتاب ریشه در زبان آرامی دارد. در زبان « آرامی » كتابن به معنای نگاشتن حروف و قرائت به معنای خواندن است. کلمه « القرآن » پنجاه بار به كار رفته كه در همه موارد منظور همین كتاب شریف است. کلمه « الكتاب » نیز در چهل و هفت مورد در قرآن اطلاق شده است. مع ذلك نامیدن این مجموعه وحی، به این دو نام متفاوت، كاملاً طبیعی است. زیرا وحی محمدی در همه مراحل تاریخش، مفاد این دو تعبیر را در بر داشته و نصوص و تعالیم آن هم در خط و سطور نقش بسته و هم با خواندن و حفظ كردن در سینه ها ضبط گردیده است. برای نامگذاری این مصحف شریف به « كتاب و قرآن » وجوهی توسط دانشمندان اسلامی ذكر شده است كه به بعضی از آنها اشاره می كنیم:
1. انتخاب این نام (قرآن) برای این كتاب بدین لحاظ است كه مردم پیوسته متوجه خواندن آن باشند و نباید آن را متروك بگذارند.
2. این كتاب، مرتبه ای از كلام، بلكه علم الهی است و مقام حقیقی آن بسی بالاتر از آن است كه به صورت الفاظ درآید. ولی خداوند متعال بر مردم منّت نهاد و آن را چندان تنزل داد تا به صورت الفاظ خواندنی درآمد و این نام برای آگاهی دادن به این مطلب است.
3. این وصف _ قرآن _ بدان جهت است كه این كتاب را خدای متعال برای پیغمبر خوانده است. چنان كه در سوره قیامت آیه 18، می فرماید: « فاذا قرأناه فاتّبع قرآنه » « پس آن گاه كه آن را خواندیم، خواندنش را پی گیر.»

القاب و صفات
قرآن مهم‌ترین معجزه پیامبر (ص) و آخرین کتاب آسمانی، نزد مسلمانان اهمیت و احترام بی‌نظیری دارد؛ از این رو، برای اشاره به این کتاب الهی، از نام‌ها، القاب و صفات متعددی استفاده شده است.مفسر بزرگ قرن ششم، جمال الدین ابو الفتوح رازی، در مقدمه تفسیر خود 43 نام برای قرآن آورده است که بیشتر جنبه وصفی دارد. طبرسی در ~مجمع البیان~ به نام‌های: 'قرآن'، 'فرقان'، 'کتاب' و 'ذکر' اکتفا کرده است. بدر الدین زرکشی نقل می‌کندکه حرالی کتابی در این زمینه نوشته و بیش از نود اسم یا وصف برای قرآن یاد آورشده است. از قاضی ابو المعالی عزیزی بن عبدالملک نیز 55 نام و عنوان برای قرآن نقل کرده است که 43 نام آن با فهرست ابو الفتوح رازی مشترک است. فیروزآبادی در ~بصائر ذوی التمییز~ ادعا می‌کند که برای قرآن صد اسم در قرآن کریم آمده و 94 اسم را ذکر می‌کند.

آثار دنیوی و اخروی قرآن و آیات و سوره‌های آن
واژه «فضایل قرآن»، نام یکی از شاخه‌های علوم قرآن است که در آن از فضایل و منافع قرآن، سوره‌ها و آیات آن بحث می‌شود. در احادیث پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم (ع) و خود قرآن، برای قرآن و آیات و سوره‌های آن فضایل و پاداش‌های ویژه‌ای ذکر شده است و استماع قرآن، تأمل در آن، ترتیل، تعلیم و تعلم آن، تعویذ به قرآن، تفسیر، حفظ و ختم آن و… هر کدام سفارش و به آن تشویق شده است و آثاری دنیوی و اخروی برای آن‌ها برشمرده‌اندکه توضیحات درباره آن‌ها ذیل هر یک از این اصطلاحات در این فرهنگنامه آمده است. صاحب /کشف‌الظنون/ (ج2، ص 277) نخستین مؤلف درباره فضایل قرآن را محمد بن ادریس شافعی (م 241 ق) دانسته است؛ اما سید حسن صدر در /تأسیس‌الشیعة لعلوم الاسلام/ (ص 319) ازقول ابن‌ندیم آورده که صاحب نخستین تألیف در این زمینه، ابیّ بن کعب صحابی پیامبر (ص) و از شیعیان علی (ع) بوده است. اسامی تعدادی از منابع کهن در این زمینه عبارتند از:

1. /فضائل‌القرآن/ اثر ابوعبید القاسم بن سلام هروی (157- 224 ق) ؛
2. /فضائل‌القرآن و ما انزل من القرآن بمکة و ما انزل بالمدینة/ نوشته ابوعبدالله محمد بن ایوب بن ضریس بجلی (م 294 ق) ؛
3. /فضائل‌القرآن/ تألیف ابوبکر جعفر بن محمد الحسن الفریابی (207 - 301 ق) ؛
4. /فضائل‌القرآن/ اثر ابوعبدالرحمن نسائی (215 - 303 ق) ؛
5. /فضائل‌القرآن/ نوشته اسماعیل بن کثیر دمشقی (م 774 ق) ؛
6. علامه مجلسی (ره) نیز در کتاب /بحارالانوار/ روایات متعددی را درباره فضایل قرآن گرد آورده است.

فضایل قرآن، برخی به صورت عام و درباره اصل قرآن یا کلیت آن (فضایل عمومی قرآن)، برخی درباره سوره‌های معیّنی از آن، و بخشی نیز درباره آیات مخصوصی از قرآن است. مباحثی همچون فضیلت و شرافت قرآن (نسبت به دیگر کتاب‌های آسمانی و بشری)، فضیلت کتابت قرآن و تدبّر در آن، نگاه‌کردن به آن، حفظ قرآن و عمل به آن، ثواب تعلّم و تعلیم قرآن، قرائت قرآن، ختم قرآن و استماع قرآن، تحت عنوان «فضایل عمومی قرآن» قرار می‌گیرد که به سوره یا آیه و آیات معینی اختصاص ندارد. اصطلاح‌نامه  مترادفات از واژه «فضایل قرآن» به جای واژه‌های زیر استفاده کنید: برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه فضایل قرآن به زیرصفحه فضایل قرآن/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

فضیلت تأمل در قرآن
فضیلت و پاداش تأمل و تدبّر در قرآن /روایات اسلامی برای تدبّر و تأمّل در قرآن فضایل زیادی برشمرده‌اند. امام صادق (ع) فرمود: «قرآن مشعل فروزان هدایت و چراغ راه در تاریکی‌ها است». پس باید برای کسب نور، چشم بصیرت را بگشاییم؛ زیرا تفکر، حیات قلب هر انسان آگاهی است. هم چنین آن حضرت درباره آیه «یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاَوَتِهِ »(بقره// 121) فرمود: «حقّ تلاوت قرآن، تفکّر و توقّف در هر آیه‌ای است که بهشت و جهنم را مطرح می‌کند». آن حضرت در مقام دعا عرضه می‌داشت: «پروردگارا! عهدنامه خود را منتشر ساختی، پس نگاه مرا در آن، عبادت و قرائتم را تفکّر، و تفکّرم را موجب عبرت قرار ده. خدایا! قرائتم را بی‌تفکّر قرار مده و نظرم را در قرآن توأم با غفلت مگردان»امام علی (ع) فرمود: «ألا لا خیر فی قرائة لا تدبّر فیها؛ آگاه باشید که تلاوت بدون تفکر خیری ندارد». پیامبر اسلام (ص) فرمود: «وای به حال کسی که آیات الهی را بر زبان آوَرَد؛ ولی در آن‌ها تدبّر نکند». از امام سجاد (ع) نیز نقل شده که آیات قرآن خزینه‌های حکمت ربّانی است؛ پس درِ خزانه را که می‌گشایی، باید در آن نظر کنی و با تفکّر، جواهر معانی و حکمت‌ها را بیرون آوری. از روایات اسلامی به خوبی به دست می‌آید زیاد خواندن قرآن در قیاس با خوب خواندن و تدبّر و اندیشیدن در آن، فضیلت کمتری دارد. امام رضا (ع) در حدیثی به نقل از جد بزرگوارش درباره آیه «فَاقْرَؤُوا مَا تَیَسَّرَ مِنْهُ» (مزمّل// 20) فرمود: «ما تیسّر منه لکم فیه خشوع القلب و صفاء السّرّ؛ آن مقدار (قرآن) بخوانید که در آن خشوع قلب و صفای باطن و نشاط روحانی و معنوی باشد».

قرآن مجید کتابی است همیشگی
بحثی که در زیر(1) آمده برای اثبات این مدعا کافی می باشد زیرا بیانی که نسبت بیک مقصد و مطلب بطور مطلق تام و کامل باشد اعتبار و صحتش محدود بوقت و مخصوص بزمان معین نخواهد بود، و قرآن مجید بیان خود را تام و کامل میداند و ماوراء کمال چیزی نیست، خدای متعال میفرماید: «انه لقول فصل و ما هو بالهزل » (2) ترجمه:قرآن سخنی است برنده-جدا کننده حق از باطل-و هزل و یاوه سرائی نیست).و همچنین معارف اعتقادی حقیقت خالص و واقعیت محض میباشد و اصول اخلاقی و قوانین عملی که بیان داشته نتائج و موالید واقعی همان حقایق ثابته است و چنین چیزی بطلان پذیر و بمرور زمان قابل نسخ نیست خدای متعال میفرماید. «و بالحق انزلناه و بالحق نزل » (3) ترجمه:قرآن را بحق نازل کردیم او نیز بحق نازل شد-یعنی در حدوث و بقاء خود از حق جدا نشد-) و باز میفرماید: «فماذا بعد الحق الا الضلال » (4) ترجمه:جز ضلالت و گمراهی پس از حق چیزی هست؟-از حق که گذشتی جز ضلالت نمی ماند-).و در جایی دیگر از کلام خود بطور جامع میفرماید: «و انه لکتاب عزیز لا یاتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه » (5) ترجمه:بدرستی قرآن کتابی است عزیز-منیع الجانب که هر تعدی را با قدرت از خود دفع میکند-باطل از پیش روی و از پشت سر بسوی او نمیآید-یعنی نه اکنون و نه در آینده بطلان و نسخ پذیر نیست).البته بحثهای زیادی در اطراف ابدیت احکام قرآنی کرده شده و میتوان کرد ولی از موضوع بحث این کتاب که موقعیت قرآن است پیش مسلمانان بطوری که خود قرآن دلالت دارد-بیرون است.

قرآن معجزه جاویدان

چرا از میان معجزات پیامبر(ص) فقط قرآن معجزه جاویدان است؟

پاسخ:
چون پیامبر اکرم(ص) خاتم پیامبران است و باید معجزه او همیشگی باشد. و اگر این معجزه از جنس حوادث مادی بود در عصر خود حضرت (مانند دیگر معجزاتش) از دسترس نسلهای دیگر دور می شد. ولی قرآن کریم اگر چه تنها معجزه پیامبر اکرم(ص) نیست ولی معجزه همیشگی آن حضرت است تا همیشه جای احتجاج و استدلال بر نبوت آن حضرت باقی باشد.

اعجاز قرآن به چه چیز ثابت می شود؟

پاسخ:
اعجاز در «اسلوب و سبک بیان، مضامین علمی، قوانین مترقی، معارف بلند الهی،  اخبار غیبی، هماهنگی مفاد قرآن، زندگی و عصر پیامبر(ص) و محیط او...» قابل یافتن است که می توانید شرح و تفصیل آن را در منابع مربوطه جستجو کنید.  

پی نوشت ها:
1- رجوع شود به مقاله قرآن مجید کتابی است کامل-قرآن مجید مشتمل است بر هدف کامل انسانیت و آن را به کامل ترین وجهی بیان می کند زیرا هدف انسانیت که با واقع بینی سرشته شده جهان بینی کامل و به کار بستن اصول اخلاقی و قوانین عملی است که مناسب و لازمه همان جهان بینی باشد و قرآن مجید تشریح کامل این مقصد را بعهده دارد.خدای متعال در وصف آن میفرماید: «یهدی الی الحق و الی طریق مستقیم » (سوره احقاف آیه 30) ترجمه:هدایت می کند قرآن مجید به سوی حق-در اعتقاد-و بسوی راهی راست-در عمل-) و باز در جائی دیگر پس از ذکر تورات و انجیل می فرماید: «و انزلنا الیک الکتاب بالحق مصدقا لما بین یدیه من الکتاب و مهیمنا علیه » (سوره مائده آیه 52) ترجمه:و فرو فرستادیم اینکتاب را بسوی تو بحق در حالیکه کتاب آسمانی را در برابر خود دارد تصدیق مینماید و مسلط و نگهبانست نسبت بآن).و باز در اشتمال قرآن بحقیقت شرایع انبیاء گذشته میفرماید: «شرع لکم من الدین ما وصی به نوحا و الذی اوحینا الیک و ما وصینا به ابراهیم و موسی و عیسی » (سوره شوری آیه 13) ترجمه:تشریع کرد برای شما امت محمد آنچه را که بنوح سفارش کرد و آنچه را که بتو وحی کردیم و آنچه را که بابراهیم و موسی و عیسی سفارش کردیم).و بطور جامع میفرماید: «و نزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شی ء» (سوره نحل آیه 89) ترجمه:و تدریجا فرو فرستادیم بسوی تو این کتاب را در حالی که بیان کننده هر چیزی است).محصل آیات قبلی اینست که قرآن مجید به حقیقت مقاصد همه کتب آسمانی مشتمل است و زیاده،و این که هر چیزی را که بشر در پیمایش راه سعادت و خوشبختی از اعتقاد و عمل بآن نیازمند می باشد درین کتاب بطور تام و کامل بیان شده است.
2- سوره طارق آیه 14
3- سوره اسری آیه 105
4- سوره یونس آیه 32
5- سوره حم سجده آیه 42

منابع:
1.اصول کافی جلد 2: صفحه (596-619)
2.وسائل الشیعه(آل البیت ) جلد 6: صفحه (165-249)
3.مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل جلد 4: صفحه (231-371)
4.بصائرذوی التمییزفی لطائف الکتاب العزیز جلد 1: صفحه (57-64)
5.بحارالانوار جلد 89: صفحه (1-220)
6.دانش نامه قرآن وقرآن پژوهی جلد 2: صفحه (1587-1589)
7.الاتقان فی علوم القرآن جلد 4: صفحه 120
8.موسوعة علوم القرآن: صفحه (226-228)
9.جمال القراء و کمال الاقراء جلد 1: صفحه (251-257)
10.علوم القرآن عندالمفسرین جلد 2: صفحه (241-298)
11.مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 1: صفحه (44-45)
12.اعجازالقرآن: صفحه 185
13.الاتقان فی علوم القرآن جلد 4: صفحه 120
14.البیان فی تفسیرالقرآن: صفحه (17-24)
15.الجامع لاحکام القرآن جلد 1: صفحه 4، 26، 78
16.بحارالانوار جلد 89: صفحه (1-220)، (177-212)
17.بصائرذوی التمییزفی لطائف الکتاب العزیز جلد 1: صفحه (57-64)
18.جمال القراء و کمال الاقراء جلد 1: صفحه (251-257)
19.دانش نامه قرآن وقرآن پژوهی جلد 2: صفحه (1587-1589)
20.علوم القرآن عندالمفسرین جلد 2: صفحه (241-298)
21.مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 1: صفحه (44-45)
22.مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل جلد 4: صفحه (231-371)
23.مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1: صفحه 298
24.موسوعة علوم القرآن: صفحه (226-228)
25.وسائل الشیعه(آل البیت ) جلد 6: صفحه (165-249)
26.http://islamicdoc.org
27.http://www.askdin.com
28.قرآن در اسلام، طباطبایی، سید محمد حسین؛
29.الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 368
30.بصائرذوی التمییزفی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه 62
31.قرآن دراحادیث اسلامی: صفحه 63
32.مشکوة الانوار : صفحه 89
33.تفسیر نمونه جلد 11: صفحه 401
34.تفسیر نمونه جلد 25: صفحه 199
35.البیان فی تفسیرالقرآن: صفحه 29
36.پژوهشی پیرامون تدبردرقرآن: صفحه 31
37.اسباب النزول: صفحه 137  

38.پایگاه حوزه